Wykaz skrótów | str. 15

Wstęp | str. 19

Rozdział pierwszy
Pojęcie i istota samorządu terytorialnego | str. 21
1. Wprowadzenie | str. 21
2. Podmiot samorządu | str. 24
3. Przedmiot samorządu | str. 27
4. Zadania samorządu | str. 31
5. Nadzór nad samorządem | str. 32
6. Samorząd a autonomia | str. 34

Rozdział drugi
Kształt oraz funkcjonowanie polskiej administracji terenowej w latach 1918-1939 | str. 38
1. Organy administracji rządowej o kompetencjach ogólnych | str. 38
2. Pojęcie i istota samorządu terytorialnego | str. 45
3. Samorząd terytorialny w Polsce lat 1918-1939 | str. 49

Rozdział trzeci
Samorząd terytorialny w polskich konstytucjach | str. 56
1. Okres 1918-1939 | str. 56
2. Okres 1944-1950 | str. 59
3. Okres 1990-1997 | str. 62
A. Podmiot samorządu | str. 64
B. Przedmiot samorządu | str. 65
C. Zadania samorządu terytorialnego | str. 69
D. Nadzór nad samorządem terytorialnym | str. 73

Rozdział czwarty
Struktura organizacyjna gminy | str. 75
1. Koncepcja gminy samorządowej | str. 75
2. Formy demokracji bezpośredniej | str. 79
A. Konsultacje | str. 80
B. Referendum gminne | str. 81
3. Organy gminy | str. 86
A. Rada gminy | str. 86
Status prawny radnego | str. 88
Organizacja wewnętrzna rady gminy | str. 93
Sesje rady | str. 94
Komisje | str. 95
Odwołanie rady gminy przed upływem kadencji | str. 96
B. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) | str. 97
Odwołanie wójta przed upływem kadencji | str. 99
Odwołanie wójta przed upływem kadencji z powodu nieudzielenia absolutorium | str. 100
Odwołanie wójta przed upływem kadencji z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium | str. 101
Inne przyczyny wygaśnięcia mandatu wójta | str. 103
Skarbnik gminy | str. 109
Urząd gminy | str. 110
Inne jednostki organizacyjne | str. 111
Jednostka budżetowa | str. 115
Zakład budżetowy | str. 119
Spółki jako forma działalności gospodarczej gminy | str. 124
Komunalne jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną | str. 129
4. Jednostki pomocnicze gmin | str. 132
A. Sołectwo | str. 133
B. Dzielnica (osiedle) | str. 138
5. Klasyfikacja zadań rady gminy | str. 139
A. Kompetencje ustrojowe i organizacyjne | str. 140
B. Kompetencje gospodarczo-majątkowe | str. 140
C. Kompetencje finansowe | str. 142
D. Kompetencje administracyjne | str. 142
E. Kompetencje lokalno-porządkowe | str. 143
F. Nadawanie honorowego obywatelstwa gminy | str. 143
G. Stanowienie aktów prawa miejscowego | str. 143
H. Kompetencje kontrolne i nadzorcze | str. 144
I. Kompetencje procesowe | str. 144

Rozdział piąty
Ustrój powiatu | str. 146
1. Koncepcja powiatu samorządowego | str. 146
2. Formy demokracji bezpośredniej | str. 148
A. Konsultacje | str. 149
B. Wybory | str. 149
C. Referendum powiatowe | str. 149
3. Organy powiatu | str. 150
A. Rada powiatu | str. 150
Status prawny radnego | str. 153
Organizacja wewnętrzna rady powiatu | str. 154
B. Zarząd powiatu | str. 156
Starosta | str. 159
Sekretarz i skarbnik powiatu | str. 162
Starostwo powiatowe | str. 162
Jednostki organizacyjne powiatu, powiatowe służby, inspekcje i straże | str. 163

Rozdział szósty
Miasto na prawach powiatu | str. 166
1. Struktura organizacyjna miasta na prawach powiatu | str. 166
A. Uwagi ogólne | str. 166
B. Koncepcja miasta na prawach powiatu | str. 170
Upodmiotowienie miasta na prawach powiatu | str. 170
Osobowość prawna | str. 171
Zadania miasta na prawach powiatu | str. 172
Statut | str. 177
Nadzór | str. 178
Formy demokracji bezpośredniej | str. 178
Organy miasta na prawach powiatu | str. 178
C. Rada miasta na prawach powiatu | str. 179
Zadania rady miasta | str. 180
Tryb podejmowania uchwał | str. 183
Status prawny radnego | str. 183
Prezydent miasta na prawach powiatu | str. 184
Urząd miasta | str. 187
Inne jednostki organizacyjne | str. 187
Jednostki pomocnicze miasta na prawach powiatu | str. 188
Formy współdziałania miast na prawach powiatu | str. 188

Rozdział siódmy
Struktura organizacyjna województwa samorządowego | str. 190
1. Region samorządowy | str. 190
2. Pojęcie regionu | str. 191
3. Europejska Karta Samorządu Regionalnego (EKSR) | str. 194
4. Region w ujęciu Unii Europejskiej | str. 198
5. Koncepcja województwa samorządowego | str. 200
6. Formy demokracji bezpośredniej | str. 206
7. Organy samorządu województwa | str. 207
A. Sejmik województwa | str. 208
Organizacja wewnętrzna sejmiku województwa | str. 210
Pozycja prawna radnego | str. 213
B. Zarząd województwa | str. 214
Marszałek województwa | str. 216
Skarbnik województwa | str. 217
8. Administracja zespolona | str. 218

Rozdział ósmy
Zasada jawności i dostęp do informacji publicznej | str. 220
1. Jawność działania władz publicznych i dostęp do informacji publicznej w prawie międzynarodowym | str. 220
2. Prawo do informacji w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej | str. 225
3. Zasada jawności w ustawie o dostępie do informacji publicznej | str. 227
A. Pojęcie informacji publicznej | str. 228
Informacje szczególne podlegające udostępnieniu | str. 234
B. Podmioty zobowiązane do udostępniania informacji publicznej | str. 234
C. Formy udostępniania informacji publicznej | str. 236
D. Ograniczenia jawności działania władz publicznych | str. 243
E. Środki prawne służące w razie odmowy udzielenia informacji publicznej | str. 244
4. Zasada jawności działania organów samorządu terytorialnego | str. 245
A. Reguły ogólne | str. 245
B. Zasada jawności podejmowania uchwał | str. 245
C. Jawność gospodarki finansowej | str. 247
D. Jawność aktów prawa miejscowego | str. 248
E. Oświadczenia majątkowe | str. 249
5. Uwagi końcowe | str. 250

Rozdział dziewiąty
Pracownicy samorządowi | str. 251
1. Pojęcie pracownika i pracodawcy samorządowego | str. 251
2. Rodzaje stosunków pracy pracowników samorządowych oraz nawiązanie stosunku pracy w samorządzie terytorialnym | str. 257
3. Dobór kandydatów do pracy w jednostkach samorządowych | str. 266
4. Zmiana stosunku pracy pracownika samorządowego | str. 271
5. Zawieszenie stosunku pracy pracownika samorządowego | str. 273
6. Rozwiązanie i wygaśnięcie stosunku pracy pracownika samorządowego | str. 274
7. Obowiązki pracownika samorządowego | str. 278
8. Uprawnienia pracownika samorządowego | str. 282

Rozdział dziesiąty
Ograniczenia antykorupcyjne dotyczące funkcjonariuszy samorządowych | str. 289
1. Wprowadzenie | str. 289
2. Przyczyny korupcji | str. 291
3. Przepisy antykorupcyjne w samorządzie terytorialnym | str. 293
4. Pojęcie funkcjonariusza publicznego w przepisach antykorupcyjnych | str. 295
A. Pojęcie zawarte w kodeksie karnym | str. 295
B. Pojęcie zawarte w ustawie o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa | str. 301
5. Ograniczenia dotyczące radnych | str. 307
A. Zakaz łączenia mandatu radnego z innymi funkcjami | str. 307
B. Zakaz zawierania umów z radnymi | str. 308
C. Zakaz podważania zaufania wyborców i nadużywania sprawowanej funkcji | str. 309
D. Ograniczenia dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej | str. 310
E. Zakaz uczestniczenia we władzach spółek handlowych | str. 313
F. Zakaz posiadania akcji lub udziałów | str. 314
G. Wyłączenie z głosowania w sprawie dotyczącej interesu prawnego radnego | str. 314
6. Ograniczenia dotyczące pozostałych funkcjonariuszy samorządowych | str. 316
A. Zakazy wynikające z ustawy antykorupcyjnej | str. 316
B. Zakazy wynikające z ustaw samorządowych | str. 319
C. Zakazy i ograniczenia wynikające z ustawy o pracownikach samorządowych | str. 322
7. Instrumenty służące ocenie i kontroli funkcjonariuszy samorządowych | str. 324
A. Oświadczenia majątkowe | str. 324
B. Rejestr korzyści | str. 329

Rozdział jedenasty
Formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego | str. 331
1. Związki międzygminne, związki powiatów i związki powiatowo-gminne | str. 332
A. Organizacja związku | str. 337
B. Kompetencje organów związku | str. 339
Mienie związku | str. 341
2. Stowarzyszenia gmin, powiatów i województw | str. 342
3. Porozumienia | str. 345
4. Partnerstwo publiczno-prywatne | str. 347
5. Kontrakt wojewódzki/terytorialny | str. 348

Rozdział dwunasty
Zadania samorządu terytorialnego | str. 350
1. Podział zadań samorządu | str. 350
2. Zadania własne | str. 351
3. Zasada monizmu zadaniowego | str. 353
4. Koncepcja podziału zadań samorządu we współczesnym ustawodawstwie polskim | str. 354
A. Gmina | str. 356
B. Powiat | str. 358
C. Województwo | str. 363

Rozdział trzynasty
Akty prawa miejscowego samorządu terytorialnego | str. 367
1. Pojęcie prawa miejscowego | str. 367
2. Miejsce aktów prawa miejscowego w hierarchii źródeł prawa | str. 373
3. Rodzaje aktów prawa miejscowego samorządu terytorialnego | str. 378
A. Kryterium rodzaju upoważnienia ustawowego | str. 378
B. Kryterium podmiotowe | str. 378
C. Kryterium przedmiotowe | str. 379
D. Kryterium przedmiotowo-formalne | str. 379
E. Kryterium przedmiotowe uzupełnione kryterium rodzaju upoważnienia ustawowego | str. 379
4. Akty normatywne stanowione przez organy samorządu terytorialnego | str. 381
A. Gminne akty prawa miejscowego | str. 381
B. Akty prawa miejscowego stanowione przez powiat | str. 388
C. Akty prawa miejscowego stanowione przez województwo | str. 395
D. Hierarchia aktów prawa miejscowego samorządu terytorialnego | str. 396
5. Procedura uchwałodawcza | str. 398
A. Przygotowanie projektu uchwały | str. 398
B. Postępowanie z projektem uchwały na sesji rady (sejmiku) | str. 399
C. Promulgacja i wejście uchwały w życie | str. 400

Rozdział czternasty
Dochody jednostek samorządu terytorialnego | str. 404
1. Pojęcie dochodów jednostek samorządu terytorialnego i ich klasyfikacja | str. 404
A. Źródła dochodów gminy | str. 407
B. Zasady ustalania i gromadzenia dochodów | str. 408
C. Kompetencje gminy w zakresie kształtowania dochodów własnych | str. 409
2. Ustalanie stawek podatków i wysokości opłat lokalnych oraz udzielanie ulg i zwolnień | str. 409
3. Samoopodatkowanie mieszkańców | str. 412
4. Pozyskiwanie środków o charakterze zwrotnym (przychodów) | str. 413
5. Uzyskiwanie dochodów z gospodarowania mieniem | str. 415
6. Ustalanie opłat i cen za usługi związane z eksploatacją obiektów i urządzeń użyteczności publicznej | str. 416
7. Subwencja ogólna | str. 417
8. Podatki lokalne | str. 418
A. Podatek od nieruchomości | str. 418
B. Podatek od środków transportowych | str. 419
C. Podatek rolny | str. 420
D. Podatek leśny | str. 422
E. Karta podatkowa | str. 423
F. Podatek od spadków i darowizn | str. 423
G. Podatek od czynności cywilnoprawnych | str. 424
9. Opłaty lokalne | str. 426
A. Opłata targowa | str. 426
B. Opłata miejscowa i uzdrowiskowa | str. 427
C. Opłata skarbowa | str. 429
D. Opłata z tytułu posiadania psów | str. 430
E. Opłata adiacencka | str. 431
F. Opłata eksploatacyjna | str. 432
G. Opłata reklamowa | str. 432
10. Zmiany w systemie finansowania jednostek samorządu terytorialnego wprowadzone ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego | str. 434

Rozdział piętnasty
Mienie gmin, powiatów i województw samorządowych | str. 435
1. Pojęcie mienia samorządowego | str. 435
2. Pochodzenie mienia gminnego | str. 443
A. Przejęcie mienia | str. 444
B. Nabycie mienia | str. 449
3. Pochodzenie mienia powiatów i województw samorządowych | str. 451
4. Zarządzanie mieniem samorządowym | str. 457
A. Pojęcie zarządzania mieniem samorządowym | str. 457
B. Zasady zarządzania mieniem samorządowym | str. 459
Zasada samodzielności | str. 459
Zasada szczególnej staranności | str. 464
5. Oświadczenia woli | str. 465
6. Działalność gospodarcza jednostek samorządu terytorialnego | str. 466
A. Pojęcie działalności gospodarczej | str. 466
B. Formy prowadzenia działalności gospodarczej przez samorząd terytorialny | str. 469
Samorządowy zakład budżetowy | str. 469
Spółki prawa handlowego | str. 471
Powierzenie zadań z zakresu gospodarki komunalnej | str. 473
Formy szczególne | str. 477
C. Uwagi końcowe | str. 477

Rozdział szesnasty
Nadzór nad samorządem terytorialnym | str. 479
1. Cele, funkcje i kryteria nadzoru | str. 479
A. Cele nadzoru | str. 479
B. Funkcje nadzoru | str. 481
Funkcja strzeżenia prawa | str. 481
Funkcja ochronna i wspierająca | str. 482
C. Kryteria nadzoru | str. 483
2. Organy nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego | str. 485
A. Struktura organów nadzorczych w Polsce międzywojennej | str. 485
B. Modele strukturalne nadzoru w krajach Europy Zachodniej | str. 488
C. Współczesna polska struktura nadzoru | str. 491
3. Środki nadzoru | str. 495
A. Środki informacyjno-doradcze | str. 495
B. Środki korygujące | str. 497
Zatwierdzenie, uzgodnienie, zaopiniowanie | str. 497
C. Wstrzymanie wykonania uchwały | str. 499
D. Stwierdzenie nieważności | str. 499
E. Wykonalność a prawomocność rozstrzygnięć nadzorczych | str. 504
F. Zarządzenie zastępcze | str. 507
G. Środki personalne | str. 509
H. Sądowa kontrola rozstrzygnięć nadzorczych | str. 512
4. Skarga do sądu administracyjnego wnoszona przez uprawniony podmiot na uchwały lub zarządzenia, bezczynność albo czynności faktyczne lub prawne organów samorządowych | str. 513

Rozdział siedemnasty
Zarządzanie metropoliami | str. 525
1. Wprowadzenie | str. 525
2. Region metropolitalny w Niemczech | str. 529
3. Regionalny Związek Ruhry | str. 533
4. Dotychczasowe projekty | str. 537
5. Projekty rozwiązań ustawowych | str. 540
A. Wyniki prac grupy roboczej ds. określenia zasad współpracy w zakresie realizacji zadań infrastruktury obszarów metropolitalnych | str. 541
B. Nadzór nad ustawowymi związkami metropolitalnymi | str. 543
6. Koncepcja powiatu metropolitalnego Górnego Śląska i Zagłębia | str. 550
A. Potrzeba reformy ustroju Aglomeracji Górnośląskiej | str. 550
B. Charakter prawny powiatu metropolitalnego | str. 554
C. Zakres działania i zadania powiatu metropolitalnego | str. 555
D. Władze powiatu | str. 559
E. Mienie powiatu | str. 561
F. Finanse powiatu | str. 561
G. Związki, stowarzyszenia i porozumienia | str. 562
H. Nadzór nad działalnością powiatu | str. 562
I. Skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne | str. 562
7. Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o związkach metropolitalnych | str. 563
8. Zakres działania związku metropolitalnego i jego zadania | str. 573